Polska i świat
Na pierwszym miejscu: ekologia planety

Całoroczne stacje naukowo-badawcze w Antarktyce posiada zaledwie 20 państw, mających w ten sposób dostęp do tego największego naturalnego «laboratorium przyrody», możliwość prowadzenia ambitnych programów badawczych i współpracy międzynarodowej.

Ekstremalne warunki klimatyczne panujące w Antarktyce, wysokie wymagania dotyczące ochrony środowiska i ogromne trudności logistyczne związane z utrzymaniem stacji badawczych oraz realizacją programów naukowych sprawiają, że rejon ten stał się również laboratorium testowania nowych technologii. Jest jednym z najważniejszych rejonów badań nad zmianami ekologicznymi planety.

Polscy naukowcy byli pionierami badań w Antarktyce, a ich prekursorem był polski podróżnik, geofizyk i geograf Henryk Arctowski, który urodził się 150 lat temu. Po studiach w Belgii, mając zaledwie 26 lat, Arctowski w roku 1897 współorganizował wyprawę antarktyczną, rozpoczynając swą wieloletnią badawczą przygodę polarną. Wyprawa dotarła statkiem na planowane miejsce i jako pierwsza w dziejach zimowała w lodach Antarktyki.

To właśnie na podstawie badań Arctowskiego powstało wiele nowych, odkrywczych hipotez naukowych, w tym np. potwierdzona przez współczesną naukę hipoteza Antarktandów, czyli systemu górskiego łączącego cechy budowy geologicznej Andów w Ameryce Południowej z górami na Ziemi Grahama na Półwyspie Antarktycznym. Stworzono także teorię falowego przemieszczania się cyklonów oraz teorię dotyczącą przyczyn głębszego niż w innych blokach kontynentalnych położenia szelfu antarktycznego. W latach późniejszych Arctowski uczestniczył w badaniach Spitsbergenu oraz pełnił wiele odpowiedzialnych funkcji w muzeach przyrody i na uniwersytetach w Belgii, Stanach Zjednoczonych i w Polsce. Nazwiskiem Arctowskiego nazwano m.in. półwysep i nunatak na Antarktydzie, górę i lodowiec na Spitsbergenie oraz polską naukową stację antarktyczną w archipelagu Szetlandów Południowych.

Od wielu lat polscy naukowcy kontynuują te piękne tradycje, prowadząc w rejonach polarnych rozległe badania, pracując zarówno w stacjach całorocznych, jak i sezonowych. Szczególne znaczenie mają dwie stacje całoroczne: zlokalizowana na półkuli południowej Polska Stacja Antarktyczna im. Henryka Arctowskiego oraz Polska Stacja Polarna Hornsund im. Stanisława Siedleckiego w południowej części Spitsbergenu na półkuli północnej.

Istniejąca od 1977 r. Polska Stacja Antarktyczna im. Henryka Arctowskiego jest całoroczną jednostką naukowo-badawczą, kierowaną przez Instytut Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk. Stacja znajduje się na Wyspie Króla Jerzego, od Polski dzieli ją ponad 14 tys. km. Prowadzone są tam badania naukowe w takich dziedzinach, jak: oceanografia, geologia, glacjologia, geomorfologia, klimatologia, mikrobiologia, botanika, ekologia, ornitologia, genetyka, biologia i chemia morza, kartografia, a także stałe monitoringi środowiskowe. Badane są zmienności ekosystemów polarnych, ewolucja, struktura i dynamika różnorodności biologicznej oraz wpływ zmian klimatycznych w rejonie Półwyspu Antarktycznego na funkcjonowanie ekosystemów morskich i lądowych. Materiały i dane pozyskane w trakcie prowadzonych w sposób ciągły od przeszło 40 lat badań stanowią dorobek światowej nauki.

Bardzo ważne są dzisiaj w szczególności badania mające znaczenie dla problematyki globalnych zmian klimatu, monitoring ekologiczny prowadzony w celu określenia wielkości i kondycji populacji ptaków morskich i ssaków płetwonogich, co dostarcza istotnych informacji o stanie całego ekosystemu, czy monitoring stężenia węgla w opadach we wszystkich formach występowania (np. deszcz, śnieg) w celu określenia potencjalnego dopływu zanieczyszczeń pochodzących z dalekiego i lokalnego transportu atmosferycznego.

Zgodnie z Protokołem o Ochronie Środowiska do Układu Antarktycznego cała Antarktyda jest rezerwatem naturalnym poświęconym pokojowi i nauce. Pamiętać wszakże należy o sytuacji na drugim biegunie naszego globu, czyli w Arktyce. Mimo obaw o unikatowe środowisko naturalne państwa tego rejonu walczą o wpływy, zachęcając swoje koncerny wydobywcze do prowadzenia poszukiwań ropy i gazu. Co najmniej od opublikowania w roku 1972 pierwszego raportu Klubu Rzymskiego wyrażane są alarmujące opinie na temat wyczerpywania się naturalnych zasobów Ziemi. W miarę nasilania się debaty o przyszłej dostępności energii na Ziemi zakusy dotyczące dotychczas nieeksploatowanych dotąd obszarów będą przybierać na sile.

Druga z najważniejszych polskich stacji polarnych, tj. Polska Stacja Polarna Hornsund im. Stanisława Siedleckiego w Arktyce, rozpoczęła swą sezonową działalność już w roku 1957, a w roku 1978 przekształcona została w stację całoroczną. Stacja zarządzana jest przez Instytut Geofizyki PAN. Badania tam prowadzone mają na celu lepsze poznanie arktycznej przyrody i zachodzących w niej zmian głównie w kontekście zmian klimatycznych.

Z satysfakcją należy stwierdzić, że badania prowadzone w polskich stacjach polarnych cieszą się zasłużoną, wysoką międzynarodową renomą i stanowią istotny wkład naszego kraju w światowe badania o kluczowym znaczeniu dla przyszłości naszej planety.

Autor: Prof. Michał KLEIBER,
redaktor naczelny «Wszystko Co Najważniejsze»

Tekst publikowany równocześnie w polskim miesięczniku opinii «Wszystko co Najważniejsze» w ramach projektu realizowanego z Instytutem Pamięci Narodowej oraz Narodowym Bankiem Polskim.

Powiązane publikacje
Każdego roku na świecie spożywa się ponad 100 miliardów bananów – to nie tylko najpopularniejsze owoce, ale też jedne z najczęściej kupowanych artykułów spożywczych na świecie.
Każdy kierowca przynajmniej raz w życiu miał problemy ze znalezieniem miejsca parkingowego. Zwłaszcza w centrum dużego miasta.
W piątek, 1 marca, w Warszawie startuje 13. sezon roweru miejskiego Veturilo. W swej ofercie będzie mieć ponad 3 tysiące rowerów i ponad 300 stacji.
Do tej pory w pogodzie mieszało zjawisko El Niño. Ponadprzeciętnie wysoka temperatura utrzymująca się na powierzchni wód Pacyfiku potrafiła doprowadzić do rekordowych temperatur.
Dwóch badaczy z Japonii znalazło ciało niebieskie za Neptunem, które według nich może być kolejną planetą w naszym Układzie Słonecznym.
Biurowiec o drewnianej konstrukcji zostanie wybudowany na Ursynowie na terenie zagłębia biurowego Poleczki Park. Będzie to najwyższy tego typu budynek w Warszawie i pierwszy z funkcją biurową.
Pod hasłem „Tajemnice życia od komórek do biosfery” odbędzie się w piątek 12 stycznia trzynasta edycja ogólnopolskiej Nocy Biologów. Na miłośników biologii i nauk pokrewnych czeka ponad 1,2 tysiąca wydarzeń w 30 ośrodkach naukowych w całym kraju.
Firma zajmująca się gospodarką odpadami w Bratysławie wdraża nowy sposób recyklingu niedopałków papierosów. Od początku 2024 roku została tam wprowadzona selektywna zbiórka niedopałków, które potem mają zostać wykorzystane do budowy dróg.
W Szkole Podstawowej nr 18 otwarto mobilne interaktywne laboratorium, które dostępne jest dla wszystkich uczniów szkół podstawowych, także z Ukrainy; celem – integracja dzieci – informuje biuro prasowe kaliskiego urzędu miasta.